Waarom controleverlies zó stressvol is (en wat je eraan kunt doen)
OMGAAN MET CONTROLEVERLIES
Soms beland je in situaties waarin je geen enkele invloed hebt. Het kan gaan om een beslissing van iemand anders, een plotselinge gebeurtenis of omstandigheden die volledig buiten jouw macht liggen. Misschien probeer je met logica, gesprekken of eindeloos nadenken tóch grip te krijgen. Maar er verandert niets. Dat kan frustratie oproepen, je energie wegzuigen en zelfs gevoelens van machteloosheid versterken.
We zijn geneigd om harder te duwen, meer te analyseren of langer te wachten op een doorbraak. Maar hoe harder je probeert te controleren wat niet te controleren is, hoe meer stress er ontstaat. Omgaan met controleverlies vraagt om een andere aanpak: je energie richten op wat wél kan.
WAAROM CONTROLE ZO BELANGRIJK VOELT
Controle is niet zomaar prettig, het is diep verankerd in ons brein. Vanuit een evolutionair perspectief betekende controle simpelweg overleven. Wie wist waar gevaar dreigde, wanneer er voedsel beschikbaar was en of dat geluid in de struiken een vriend of een vijand was, had een grotere kans om te overleven. Voorspelbaarheid gaf veiligheid.
Hoewel de gevaren in onze moderne wereld meestal niet levensbedreigend zijn, reageert ons brein nog steeds alsof dat wél zo is. Het zoekt constant naar voorspelbaarheid. Wanneer die voorspelbaarheid ontbreekt, voelt dat voor je zenuwstelsel alsof je in gevaar bent, ook al gaat het om emotionele of praktische onzekerheid.
WAT ER IN JE BREIN EN ZENUWSTELSEL GEBEURT BIJ CONTROLEVERLIES
Wanneer je geen controle ervaart, activeert je brein vaak de amygdala. Dit deel van je brein detecteert gevaar en waarschuwt je voor mogelijke dreigingen. Ook al is er geen fysiek gevaar, de amygdala reageert alsof je in levensgevaar bent. Het gevolg: je stresssysteem gaat aan. Adrenaline en cortisol komen vrij, je hartslag versnelt en je spieren spannen aan.
Tegelijkertijd neemt de activiteit in je prefrontale cortex af. Dit deel van je brein helpt je rationeel denken, keuzes maken en relativeren. Daarom is het in stressvolle situaties vaak moeilijker om helder te blijven nadenken.
Je autonome zenuwstelsel speelt hierin een hoofdrol. Het sympathische deel (je ‘gaspedaal’) zet je klaar voor actie: vechten, vluchten of bevriezen. Het parasympathische deel (je ‘rem’) kan pas weer activeren als je zenuwstelsel signalen krijgt dat je veilig bent.
Door dit mechanisme kun je in een staat van verhoogde alertheid blijven, zelfs als de situatie voorbij is. Dit kan langdurige stress, spanning en piekeren veroorzaken. Daarom is stress verminderen door zenuwstelselregulatie belangrijk, bijvoorbeeld met ademhalingsoefeningen, rustige beweging of meditatie.
WAT ER GEBEURT ALS JE DE GRIP VERLIEST
Wanneer iets buiten je macht ligt, reageert je lichaam instinctief. Sommige mensen gaan in de overdrive: meer controleren, extra plannen of voortdurend informatie zoeken. Anderen trekken zich juist terug. Beide reacties zijn manieren om met onzekerheid om te gaan, maar ze lossen de kern van het probleem niet op.
DE ILLUSIE VAN CONTROLE
We overschatten vaak hoeveel invloed we echt hebben. Soms denken we dat genoeg praten, analyseren of plannen de uitkomst in onze handen legt. Maar veel situaties blijven buiten onze invloed. Omgaan met onzekerheid begint bij erkennen dat controle soms een illusie is.
HOE JE LEERT LOSLATEN
Loslaten is geen passief afwachten, maar een bewuste strategie om met machteloosheid om te gaan. Het betekent je aandacht richten op wat je wél kunt veranderen.
• Benoem welke factoren buiten jouw invloed liggen
• Accepteer dat sommige uitkomsten onzeker blijven
• Richt je op je eigen keuzes en gedrag
• Doe dagelijks kleine acties die kracht geven
• Verminder stress door ademhaling, beweging of muziek
• Vraag jezelf: “Draagt dit bij aan wat ik wil bereiken?”
EEN PRAKTISCHE OEFENING OM MACHTELOOSHEID TE DOORBREKEN
Maak twee kolommen op papier. In de eerste schrijf je alles op wat je bezighoudt. In de tweede noteer je of je er wél of geen invloed op hebt. Besteed alleen nog energie aan de punten waar je invloed op hebt. Deze oefening helpt je te focussen en stress te verminderen.
JE FOCUS VERLEGGEN
Door je te richten op wat je wél kunt beïnvloeden, vergroot je je gevoel van regie. Dat kan iets praktisch zijn, zoals je dag plannen, maar ook iets zachts, zoals kiezen hoe je reageert op een lastige situatie. Dit versterkt je veerkracht en helpt je beter om te gaan met onzekerheid.
TOT SLOT
Je hoeft niet overal controle over te hebben om je veilig te voelen. Omgaan met controleverlies betekent weten waar jouw invloed stopt en waar je mag meebewegen. Leren loslaten is geen opgeven: het is het kiezen voor een gezondere focus, minder stress en meer energie voor wat er wél toe doet.
Bronnen:
Riachi, E., Holma, J., & Laitila, A. (2024). Psychotherapists' perspectives on loss of sense of control. Brain and behavior, 14(1), e3368. https://doi.org/10.1002/brb3.3368
Sahib, A., Chen, J., Cárdenas, D., & Calear, A. L. (2023). Intolerance of uncertainty and emotion regulation: A meta-analytic and systematic review. Clinical psychology review, 101, 102270. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2023.102270
Meer over controleverlies:
In Machteloosheid beschrijft Stephanie van der Corput hoe dit gevoel ons leven kan beïnvloeden en soms zelfs blokkeren. Het boek combineert persoonlijke ervaringsverhalen met leer- en ontwikkeloefeningen, zodat je niet alleen leest over machteloosheid, maar er ook praktisch mee aan de slag kunt.Je ontdekt hoe machteloosheid ontstaat, hoe het zich ontwikkelt en welke rol het speelt in uiteenlopende situaties, zoals relaties, werk, verlies, pesten en verslaving.
Je hoeft het niet alleen te doen
ls controleverlies, machteloosheid of voortdurende spanning je dagelijks leven beïnvloeden, kan professionele begeleiding je helpen om weer rust en vertrouwen te vinden. Met EMDR-therapie werk je gericht aan het verwerken van gebeurtenissen of patronen die je stresssysteem actief houden.
Tijdens EMDR wordt je werkgeheugen op een specifieke manier belast terwijl je terugdenkt aan een ingrijpende gebeurtenis. Hierdoor verliest de herinnering haar emotionele lading en reageert je brein minder sterk in vergelijkbare situaties. Dat maakt het makkelijker om los te laten, je energie te richten op wat wél kan en je zenuwstelsel weer in balans te brengen.
Wil je meer weten of EMDR iets voor jou kan betekenen?
P.S. In het belang van transparantie heb ik affiliate links gedeeld. Wat betekent dat ik een klein bedrag ontvang als je toevallig via deze link bestelt, zonder extra kosten voor jou.
Vond je deze tips leuk? Voel je dan vrij om ze door te sturen naar een (vriend)in. Zij kunnen zich hier aanmelden