In mijn praktijk zie ik dagelijks mensen die psychofarmaca gebruiken: antidepressiva, slaapmiddelen of kalmeringsmiddelen. Vaak zijn ze ooit gestart in een periode van crisis, uitputting of intens verdriet. Soms hielp het tijdelijk, soms raakte het op de achtergrond. Maar steeds vaker hoor ik dezelfde vraag: "Ik wil afbouwen, maar hoe doe ik dat veilig?"

Afbouwen blijkt in de praktijk ingewikkelder dan het lijkt. Niet alleen vanwege lichamelijke ontwenningsverschijnselen, maar ook omdat emoties, gedachten en patronen die jarenlang onderdrukt waren, ineens voelbaar worden. Veel mensen denken dat ze 'terugvallen', terwijl het in werkelijkheid een ontregeling is van hun zenuwstelsel.

In dit blog leg ik uit waarom langzaam afbouwen zo belangrijk is, wat er kan gebeuren als je te snel gaat, en hoe je dat proces het beste kunt ondersteunen.

Meer dan drie miljoen Nederlanders gebruiken psychofarmaca. Denk aan slaapmiddelen, antidepressiva of kalmeringsmiddelen. Ze worden vaak voorgeschreven bij stress, depressie of angst, en kunnen tijdelijk verlichting geven. Maar stoppen blijkt in de praktijk lastig.

Psychiater Remke van Staveren pleit in haar boek Minder slikken voor kritisch gebruik van deze middelen. Niet omdat ze altijd slecht zijn, maar omdat langdurig gebruik vaak leidt tot afhankelijkheid en het afvlakken van signalen die juist aandacht vragen. Het kan ervoor zorgen dat je het contact met je eigen gevoel, grenzen en behoeften verliest. Wat als een tijdelijke oplossing begint, kan ongemerkt een langdurige belemmering worden.

Afbouwen vraagt tijd en steun

Een belangrijk punt in de artikelen is het risico op reboundklachten. Wie te snel stopt, loopt kans dat klachten heviger terugkeren dan voor het gebruik. Vooral bij lage doseringen of de laatste milligrammen is voorzichtigheid geboden. Het lichaam moet opnieuw leren functioneren zonder de medicatie, en dat kost tijd.

Een afbouwschema, liefst in overleg met huisarts of apotheker, is essentieel. Het advies is om in hele kleine stapjes af te bouwen. Sommige mensen splitsen hun capsules of tellen de korrels in een capsule om langzamer te kunnen minderen. Dit soort nauwkeurige afbouwmethodes zijn niet standaard beschikbaar, maar kunnen wel veel verschil maken in hoe iemand de afbouw ervaart.

Wat zijn taperingstrips en hoe kunnen ze helpen bij afbouwen?

Taperingstrips zijn hulpmiddelen waarmee je psychofarmaca gecontroleerd en in hele kleine stapjes kunt afbouwen. Elke strip bevat een reeks dagdoseringen die geleidelijk afnemen. In plaats van bijvoorbeeld in één keer van 10 mg naar 5 mg te gaan, kun je met taperingstrips dagelijks of wekelijks met een fractie van een milligram minderen.

Dit maakt het afbouwen minder belastend voor je lichaam en zenuwstelsel. Zeker bij antidepressiva en benzodiazepines, waar een kleine dosisverandering al grote impact kan hebben, biedt dit veel meer controle. Het risico op heftige ontwenningsverschijnselen of een plotselinge terugval wordt daardoor kleiner.

Taperingstrips worden op maat gemaakt en zijn verkrijgbaar via de apotheek, meestal op recept van je arts of psychiater. Niet alle zorgverleners kennen ze of weten hoe ze werken, dus het kan helpen om zelf informatie mee te nemen.

Veel mensen ervaren het gebruik van taperingstrips als een veiligere en minder stressvolle manier om af te bouwen. Je gaat niet ineens ‘zonder’, maar bouwt langzaam af, in het tempo dat bij jou past.

Lichamelijke én mentale ontwenningsverschijnselen

Wat veel mensen niet weten, is dat het afbouwen van psychofarmaca gepaard kan gaan met flinke ontwenningsverschijnselen. Denk aan slecht slapen, angstgevoelens, hartkloppingen, hoofdpijn, duizeligheid, prikkelbaarheid of stemmingswisselingen. Die klachten kunnen sterk lijken op de problemen waarvoor de medicatie ooit werd voorgeschreven. Dat maakt het lastig te onderscheiden wat bij het afbouwen hoort en wat een terugkeer van oude klachten is. Het kan voelen alsof je achteruitgaat, terwijl het in werkelijkheid een reactie is op de verandering in je medicatie.

Daarom is het belangrijk om onderscheid te maken tussen terugval en onttrekkingsverschijnselen. Een terugval betekent dat de oorspronkelijke klachten terugkomen omdat de oorzaak nog aanwezig is. Onttrekkingsverschijnselen daarentegen ontstaan juist door het stoppen of verminderen van de medicatie. Een goed opgesteld afbouwplan en het betrekken van je omgeving kunnen hierin steun bieden.

Een signaleringsplan is ook helpend. Hierin noteer je vroege signalen van overbelasting of terugval, zoals vermoeidheid, sneller boos worden, of moeite met concentratie. Je vult het aan met acties die je in zo'n moment kunnen helpen: rust nemen, wandelen, koken, contact zoeken met iemand. Zo voorkom je dat je pas handelt als het al misgaat.

Van overleven naar leven

Verschillende ervaringsverhalen laten zien hoe ingrijpend psychofarmaca je dagelijkse leven kunnen beïnvloeden. Sommige mensen voelden zich jarenlang afgestompt, emotieloos of minder creatief. Anderen merkten dat hun sociale relaties veranderden of dat ze zich losgekoppeld voelden van wie ze echt zijn.

Toch benoemen veel mensen ook dat ze zich na verloop van tijd helderder, krachtiger en meer zichzelf voelen. Er ontstaat ruimte voor echte verwerking, rouw, herstel en groei. Je voelt weer wat je nodig hebt, wat je grenzen zijn, en wat je echt belangrijk vindt.

Wat helpt bij veilig afbouwen?

• Laat je begeleiden door een deskundige arts of psychiater die ervaring heeft met afbouwen.

• Vraag om een op maat gemaakt afbouwschema, in kleine stapjes.

• Gebruik hulpmiddelen zoals taperingstrips of aangepaste capsules.

• Bouw niet af in een periode van hoge stress, ziekte of grote veranderingen.

• Betrek je omgeving en vraag om steun.

• Houd een dagboek bij van je klachten en vorderingen.

• Neem voldoende rust en zorg goed voor je lichaam: voeding, slaap en beweging maken verschil.

Conclusie

Psychofarmaca zijn niet per se slecht of overbodig. Voor veel mensen bieden ze verlichting in moeilijke periodes. Maar langdurig en automatisch gebruik brengt risico's met zich mee.

Als je wil minderen of stoppen, doe dat dan met beleid. Niet omdat je moet 'afkicken', maar omdat je jezelf gunt om weer echt te voelen.

Bronnen:

Groot, P. C., & van Os, J. (2020). How user knowledge of psychotropic drug withdrawal resulted in the development of person-specific tapering medication. Therapeutic advances in psychopharmacology, 10, Article 2045125320932452. https://doi.org/10.1177/2045125320932452

Horowitz MA, Taylor D. Distinguishing relapse from antidepressant withdrawal: clinical practice and antidepressant discontinuation studies. BJPsych Advances. 2022;28(5):297-311. doi:10.1192/bja.2021.62

Verantwoord afbouwen van medicijnen die onttrekkingsverschijnselen kunnen veroorzaken. Wat is daarvoor nodig?
Document voor rondetafelgesprek afbouwmedicatie op 20 juni 2019 met de vaste Kamercommissie van VWS

Meer over psychofarmaca afbouwen:

Op Instagram vind je account van Tessa de Vos, de afbouwapotheker. Zij deelt daar veel kennis, tips and tricks over afbouwen van psychofarmaca.

Meer informatie over taperingstrips: www.taperingstrip.nl

*Minder slikken* van psychiater en oud-huisarts Remke van Staveren biedt een helder en genuanceerd antwoord op vragen rond psychofarmaca. Het boek combineert wetenschappelijke kennis met persoonlijke ervaringen, waardoor het toegankelijk en praktisch blijft.
Of je nu naaste bent of professional, *Minder slikken* helpt je om bewuste keuzes te maken over het gebruik van antidepressiva, antipsychotica, slaap- en kalmeringsmiddelen, stemmingsstabilisatoren of ADHD-medicatie.
Je leert beter begrijpen wat deze middelen doen, wat ze wel en niet oplossen, en hoe je het gesprek aangaat over afbouwen of aanpassen. Korter als het kan, langer als het moet — dat is de insteek.

P.S. In het belang van transparantie heb ik affiliate links gedeeld. Wat betekent dat ik een klein bedrag ontvang als je toevallig via deze link bestelt, zonder extra kosten voor jou.

Vond je deze tips leuk? Voel je dan vrij om ze door te sturen naar een (vriend)in. Zij kunnen zich hier aanmelden

Pilletje erbij? Of juist een minder? Over keuzes bij psychische medicatie